Ursulines square

Le projet se situe sur la jonction Nord-Midi, qui représente un traumatisme de plus d'un siècle pour la Ville de Bruxelles. Reliant deux gares de chemin de fer, cette jonction a provoqué de nombreuses destructions d'habitations et d'espaces publics.

Un ancrage symbolique

Le projet se situe sur la jonction Nord-Midi, qui représente un traumatisme de plus d’un siècle pour la Ville de Bruxelles. Reliant deux gares de chemin de fer, cette jonction a provoqué de nombreuses destructions d’habitations et d’espaces publics.

La force du projet réside dans la mise en scène de toutes les composantes physiques et historiques du contexte.
Un énorme cadre ouvert sur le ciel semble emporter l'univers terrestre dans une dimension aérienne. Il prend la figure d'une fusion symbolique des flux et énergies, passés et présents.
Ce cadre immense est une fenêtre sur un contexte social, culturel et économique en pleine mutation. L'immeuble de logements sociaux apparaît comme une trace de la modernité des années 70, mal vécue aujourd'hui. La Chapelle des Brigittines abrite un théâtre, un centre culturel ; l’extension récente double son infrastructure. Tandis que le Quartier des Marolles est en plein processus de rénovation urbaine significative de création de logements nouveaux et de centres d'entreprises.

 

Des formes efficaces

Le projet dans son ensemble apparaît donc comme un processus de ré-appropriation de l'espace urbain avec l’implication de différents acteurs : le collectif de skateurs BRUSK, L’Escaut Architectures, l’association culturelle Recyclart, l’IBGE (institut public), et une jeune équipe d’architectes et paysagiste, gagnants du concours d’idée organisé ( Bjorn Gielen- Floris Steyaert). L’Escaut a accompagné le projet en vue de son exécution. Recyclart a comme acteur urbain coordonné l’étude et a pris en charge le volet social du projet.

Bjorn Gielen et Floris Steyaert proposent un projet intriguant, constitué de formes simples et efficaces. En fonction du sous-sol, la surface totale du site est répartie en différentes zones. Sur le tunnel, s’étend la zone essentiellement minérale qui offre aux skateurs des pentes naturelles ainsi que de longues rampes présentant une inclinaison jusqu’à 45°. Le bowl devient un point de paroxysme au croisement de tous les regards et des pentes en béton. Associée à des ouvrages de bancs, tables et terrasses en bois d’une même espèce (Robinier), ces ensembles deviennent des zones où tous les publics peuvent s’asseoir et se reposer en dehors des trajectoires des skateurs. Sur les bords du tunnel, un talus de terre impressionnant par son inclinaison à 45°, recevra un assemblage d’arbres à hautes tiges (Robiniers) et de végétation couvrante (lierre montant). Cette dernière est destinée à offrir un matelas de sécurité dans le cas où des skateurs auraient pris trop de risques dans leurs figures acrobatiques.

Assemblage de matériaux tendres et durs :  pierre naturelle, bois, acier pour les figures de skate, amélanchiers, … L’épaisseur de terre limitée à 80 cm n’autorise qu’une végétation basse.

 

Un espace public à finalité sportive

Un espace public à finalité sportive, initié par un collectif de skaters, débouchant par sa forme particulière sur des pratiques partagées par des publics diversifiés, dans un paysage urbain marqué par l’histoire de la ville, passée et présente.

La pratique du skate a façonné l’espace en se nourrissant des diverses formes de cette culture (le street, le bowl, …) en corrigeant les trajectoires de glisses afin de permettre des figures exceptionnelles tout en offrant les supports à une initiation et une pédagogie autour de cet art.

 

Une complexité technique

La portion du tunnel sur laquelle repose le terrain date des années 1930. Sans moyen financier pour renforcer la structure, il a fallu trouver une solution technique légère: inspirée de celle utilisée dans les infrastructures de montagnes : d’énormes blocs de polystyrène à haute densité ont été façonnés pour aboutir aux formes souhaitées avant de recevoir la couverture de béton.

Le façonnage du béton a nécessité d’associer les compétences ordinaires d’une entreprise en travaux publics, à celles particulières des spécialistes de la glisse et du façonnage des courbes du bowl et des pentes tendues en béton.

Mélange d’artisanat et de système productif de gros œuvre, l’alliance de ces partenaires est un modèle de collaboration pour un espace public.


 

+ more
Het project is gesitueerd op het eerste stuk van de Noord-Zuid verbinding dat al meer dan een eeuw een letsel betekent voor de stad Brussel. Dit knooppunt verbindt twee treinstations en heeft ervoor gezorgd dat talrijke woningen en openbare ruimten uitgewist werden.

Een symbolische verankering

Het project is gelegen op het eerste stuk van de Noord-Zuid verbinding, al meer dan een eeuw een letsel voor de stad Brussel. Dit knooppunt verbindt twee treinstations waarvoor talrijke woningen en publieke ruimtes uitgewist werden.

Dit project haalt zijn kracht uit de enscenering van alle contextuele elementen - zowel fysiek als historisch.
Een enorm scherm gericht naar de hemel lijkt de aardse dimensie op te heffen naar een relatie met de lucht. Het neemt de vorm aan van een symbolische versmelting van fluxen en energieën, van heden en verleden. Dit enorme kader is een venster op een sociale, culturele en economische context in volle verandering. De sociale woningen als spoor uit de jaren '70, zijn vandaag in slecht staat. De Brigittinenkapel herbergt een theater en een cultureel centrum: zijn recente uitbreiding verdubbelt zijn infrastructuur. Tegelijkertijd zit de Marollenwijk middenin een stedelijk vernieuwingsproces met de komst van nieuwe woningen en zakencentra..

 

Doeltreffende vormen

Het project is het resultaat van een proces waarbij de publieke ruimte opnieuw werd toege-eigend en verschillende actoren betrokken waren: het skaterscollectief BRUSK, de culturele vereniging Recyclart, L’Escaut Architectures, het BIM (publieke instelling), de landschapsarchitecten (Bjorn Gielen – Floris Steyaert ) –laureaten van ideeënwedstrijd voor jonge architecten, kunstenaars en landschapsarchitecten, en de buurtbewoners.

L’Escaut begeleidde het project met het oog op zijn realisatie.  Recyclart coördineerde de studie als stedelijke actor en nam het sociale luik van het project op zich.

Het intrigerende voorstel van Bjorn Gielen en Floris Steyaert is opgebouwd uit eenvoudige en doeltreffende vormen. In functie van de ondergrond werd de volledige oppervlakte van de site verdeeld in verschillende zones. Bovenop de tunnel: een overwegend verhadrde zone die de skaters naast natuurlijke hellingen ook lange skaterampen met een helling tot 45° biedt.  De bowl is het hoogtepunt en is gesitueerd op de kruising van alle zichten en betonhellingen. Tafels, banken en terrassen in eenzelfde houtsoort vormen een zone waar bezoekers op een veilige afstand van de skaters kunnen zitten en uitrusten.  De flanken van de tunnel vormen een talud met een indrukwekkende helling van 45° die een buffer vormt voor de skaters die teveel risico’s namen.

Harde en zachte materialen worden gecombineerd: natuursteen, hout, stalen rails voor de tricks, krentenboompjes, ... Door de beperkte gronddikte van 80 cm was er enkel een lage vegetatie mogelijk.

 

Een publieke ruimte met sportieve doeleinden

Een publieke ruimte met sportieve doeleinden geïnitieerd door een skaterscollectief,  leidt door zijn bijzondere vorm tot gedeelde gebruiken en een divers publiek, in een stedelijk landschap dat gekenmerkt wordt door de geschiedenis van de stad, het heden en verleden.

Het skaten bepaalde de gestalte van de ruimte, geïnspireerd op de verschillende vormen van deze cultuur (de street, de bowl, ...) en door een correctie van de trajecten om zo uitzonderlijke figuren mogelijk te maken. Tegelijkertijd wordt ook de nodige steun geboden om een inwijding in en een pedagogie rond deze kunst te ontwikkelen.  

 

Technische complexiteit

Het gedeelte van de tunnel waarop het terrein zich bevindt dateert uit de jaren 1930. Zonder financiële middelen om de structuur te versterken, diende er een lichte technische oplossing gevonden te worden. Geïnspireerd op een techniek die gebruikt wordt voor infrastructuren in de bergen, werden enorme polystyreenblokken met een hoge dichtheid bewerkt om de gewenste vormen te bekomen en overgoten met beton.

De vormgeving van het beton vereiste een samenwerking van de klassieke deskundigheid van een aannemer in openbare werken en de bijzondere deskundigheid van de skate-specialisten voor de curves van de bowl en de uitgestrekte betonnen hellingen.

Met de combinatie van ambacht en systemen uit de ruwbouw, is deze samenwerking met deze partners een samenwerkingsmodel voor publieke ruimte.

+ en savoir plus
The site is part of the North-South Railway junction, one of Brussels' longstanding urbanistic traumatisms of the past two centuries. Linking two major train stations, this junction was the reason behind the destruction of a lot of housing and public spaces.
Nature
Reorganisation of the Ursulines square
Program
Public space for sports
Location
Gare de la Chapelle - 1000 Bruxelles
Duration
2003 - 2006 - Completed
Client
Brussels Institute for Environmental Management
Author(s)
360°Architects / Mission of urban design; l'Escaut - cotraitance
Surfaces
4.000m²
Budget (excl vat)
800.000 €
Team Escaut
Olivier Bastin - Sinan Logie - Frédéric Desmidt
More
Landscape
Bjorn Gielen (Landinzicht) - Floris Steyaert
Structure
Steelco
Health and Safety coordination
SECA Benelux
Communication
Recyclart